जबधमनियोंमेंरक्तकाप्रवाहहोताहैंऔरइसप्रवाहकादबावधमनीकीदिवालपरकितनाहोताहैं,इसदबावकोहीरक्तचापकहतेहैं।उम्र के लिहाज से यह दबाव कम अधिक होता रहता हैं।यदिनियमितरूपसेइसकोमापाजाएतोअनेकबिमारीयोंकोआरंभमेंहीपकड़ाजासकताहैं।
रक्तचाप(ब्लडप्रेशर)तालिकाआपकोयहबतलातीहैंकिउम्रकेहिसाबसेब्लडप्रेशरनियमितमात्राकेअनुसारसहीहैंकिनहीं।यदिनियमितमात्रामेंनहींहैंतोकिसतरहसेसावधानीबरतनीचाहिये।मेड़इंडियाकायहसरलउपकरणरक्तचापकेसामान्यनियमितमल्योंसेतुलनाकरनेकीसुविधाघरबैठेहीदेताहैं।
इसकेलियेआपकेपासरक्तचापमापकयंत्र(ब्लडप्रेशरमशीन)काहोनाजरूरीहैं।ह्रदयसेकोहनीतकरक्तलेजानीवालीमुख्यधमनीकेदबावकोमापनेकेलियेसामान्यतरीकायहहैंकिबाँहकेऊपरीभागपरइलेक्ट्रॉनिकउपकरणकापट्टाठीकतरहसेकसलें,फिरब्लडप्रेशरमापे।यदिप्रेशरसामान्यसेअधिकआताहैंतो,दोबाराथोड़ीदेरकेबादजबआपतनावरहितहोवेतबमापे।इसबातकीसावधानीरखेंकिकसरतऔरभोजनकेतुरंतबादप्रेशरनलेवें,क्योंकिइससमयलेनेसेप्रेशरअधिकआताहैं।
ह्रदययहएकबहुतहीनाजुकतकनीकीपंपहैं,जोपंपदबाकररक्तप्रवाहकोधमनियोंमेंछोड़ताहैं(收缩压)औरफिरउसेछोड़करफैलकररक्तफिरसेपंपमेंभरताहैं।(舒张压)ब्लडप्रेशरकेमापकेलियेप्रवाहकासकुंचन(收缩压)औरफैलाववाले(舒张压)दोनोंमापोकाजाननाजरूरीहैं।आमतौरपरबीससालकीउम्रमें१४०/९०औरपचाससालकीउम्रमें१६०/९५दबावहोनेसेहॉयब्लडप्रेशरमानाजाताहैं।दोनोंप्रकारकेमापोकाअपनामहत्वहैंलेकिनअघिकउम्रवालेव्यक्तियोंकेलिये舒张फैलाववालेमापकाज्यादामहत्वहैंक्योंकिइससेआगामीबिमारीक्याहोसकतीउसकेबारेमेंजानकारीहोजातीहैं।हॉयब्लडप्रेशरस्त्रियोंकीअपेक्षामर्दोमेंज्यादापायाजाताहैं।
उम्र और रक्तचाप में विभिन्नता
सिस्टोलिक रक्तचाप तालिका
डायस्टोलिक रक्तचाप तालिका
तथ्य:
- हॉयब्लडप्रेशरवहअवस्थाहैंजिसमेंह्रदयकोधमनियोंमेंरक्तभेजनेकेलियेबहुतमेहनतकरनीपड़तीहैं।इसकाकारणयहहैंकिसमयकेसाथहमारीधमनियाँकठोरयाकड़ीहोजातीहैं,जिसकेफलस्वरूपह्रदयकमजोरहोजाताहैं।
- हॉयब्लडप्रेशरकामुख्यकारणमानसिकतनाव,अधिकनमककासेवन,वजनअधिकहोना,आनुवंशिकतायाखानदानीरोग,धुम्रपान,शराबऔरआलस्यपूर्णजीवनशैलीकाहोनाहैं।
- यह वह रोग हैं जिसका कोई चिंह या लक्षण नहीं हैं।इसलियेयहअनिवार्यहैंकि४५सालकीउम्रहोनेकेबादआपअपनाब्लडप्रेशरनियिमतरूपसेजाँचे।